Uşşak Faslı
Uzzal Makamı
a-Durağı: Dügâh perdesidir.
b-Seyri: İnici-çıkıcı, bâzen de çıkıcı olarak kullanılmıştır.
c-Dizisi: Yerinde Hicaz beşlisine Hüseyni’de Uşşak dörtlüsünün eklenmesinden meydana gelmiştir (Hicaz beşlisi + 5.derecede Uşşak dörtlüsü).
d-Güçlüsü: Hicaz beşlisi ile Uşşak dörtlüsünün ek yerindeki Hüseyni perdesidir. Üzerinde Uşşak çeşnili yarım karar yapılır.
e-Asma Karar Perdeleri: Yine Rast’ta Nikriz’li ve Nim Hicaz ve Dik Kürdi perdelerinde çeşnisiz asma kararlar yapılır. Aynı zamanda öteki Hicaz çeşitlerine geçkiler yapılır ve onların güçlüleri bu makam için asma karar perdeleri olurlar. Bunlar: Nevâ’da Bûselik’li, Nevâ’da Rast’lı, Hüseyni’de Hicaz’lı (nâdiren) asma kararlardır.
f-Donanımı: Si için bakiye bemolü, fa ve do için bakiye diyezleri donanıma yazılır.
g-Perdelerin T.M.deki isimleri: Dügâh, Dik Kürdi, Nim Hicaz, Nevâ, Hüseyni, Eviç, Gerdâniye, Muhayyer’dir.
ı-Genişlemesi: Makam tiz taraftan genişler. Güçlü Hüseyni üzerindeki Uşşak dörtlüsü Muhayyer’de bir Bûselik beşlisi ilâvesiyle Hüseyni’de Uşşak dizisi hâlinde uzatılır. Fakat Muhayyer perdesinde asma karar kesin olarak yapılamaz.
Yerindeki Hicaz beşlisi de tiz durak Muhayyer üzerine simetrik olarak göçürülebilir. O zaman Hüseyni perdesi üzerinde bir Karcığâr dizisi meydana gelir.
Uzzâl makamı da Hicaz ve Hümâyûn makamları gibi pest taraftan nâdiren Yegâh perdesine, Nikriz Hüseyni Aşirân perdesine Hicaz çeşnileri düşürülerek genişletilmiştir.
i-Seyir: Güçlü veya karar perdeleri civârından seyre başlanır. Diziyi meydana getiren çeşnilerde karışık gezindikten sonra, güçlü Hüseyni perdesinde Uşşak’lı yarım karar yapılır. Bu arada gereken yerlerde gerekli asma kararlar ve öteki Hicaz’lara yapılan geçkiler de gösterilir. Nihâyet yine bütün dizide ve istenirse genişlemiş kısımda dolaşıldıktan sonra, Dügâh perdesinde Hicaz çeşnisiyle tam karar yapılır.
Not: Uzzâl makamında, özellikle inici nağmelerde, iniş çekimi ile Eviç perdesi yerine Acem perdesinin kullanılması sonucu, yeni bir Hicaz çeşidi ortaya çıkar. Bu dizi Hicaz beşlisi + Kürdi dörtlüsü tarzındadır. Başlı başına kullanılmakla birlikte, Hicaz ailesi makamlarında, özellikle Uzzâl makamı seyri sırasında ve başka makamlardaki eserlerde geçki olarak çok kullanılmıştır. Aynı bir adı olmayan bu diziye Acem’li Uzzâl dizisi diyebiliriz.
Hicaz ve Uzzâl makamları dizisi, kendi dâhil, aşağıdaki 12 perdeye göçürülebilir (Her perde diyezlerle ve bemollerle olmak üzere ayrı ayrı gösterilmiştir). (Üstteki bağ Uzzâl dizisini, alttak ise Hicaz dizisini gösterir).
Hicaz ve Uzzâl makamları dizisi, aşağıdaki 12 perdeye göçürülemez. Bunlardan Hicaz, Nim Hisar, Irak, Nim Zirgüle, Segâh ve Dik Bûselik perdelerine göçürmek mümkünse de, meydana gelen dizi bir sekizli’yi aşmaktadır. Diğerlerinde ise aralıklar uygun değildir. 1-Kaba Nim Hicaz, 2-Kaba Dik Hicaz, 3-Kaba Nim Hisar, 4- Kaba Dik Hisar, 5-Dik Acem, 6- Irak 7- Dik Geveşt, 8-Nim Zirgüle, 9-Dik Zirgüle, 10-Dik Kürdi, 11-Segâh, 12-Dik Bûselik.
