MÜZİĞİN ÖZET OLARAK TARİHİ
Yeryüzünde tarih, bundan 5500-6000 yıl önce, Sümer olarak adlandırılan, Fırat ve Dicle nehirlerinin birleÅŸtiÄŸi aÅŸağı Mezopotamya’da yaÅŸayan insanların yazıyı bulmasıyla baÅŸlamıştır.
Sümerler tekerleği de icat etmiş ve bir dairenin çevresinin çapına bölündüğü zaman ortaya çıkan sabit sayıyı bulmuşlardır.
Hüseyin Sadettin Arel, 1941 yılında BeyoÄŸlu Halkevinde verdiÄŸi bir konferansta, Sümerlerin müziÄŸi, Sümerlerin sazları, Sümer Ä°lahisi’nin notası, bilinen ilk tanbur çalan insanın fotoÄŸrafı, Sümer müziÄŸi ve Türk müziÄŸi arasındaki iliÅŸki ve Sümerceden Türkçeye geçmiÅŸ olan ve bugünkü Türkçede kullanılan kelimeler konusuna ilk defa deÄŸinmiÅŸtir.
Kaynak olarak gösterdiği kitabın verdiği bilgiler, arkeologların yaptığı kazılardan elde edilen bulgulara dayanmaktadır.
Tarihin Sümerde başladığını yazan başka bir kitapta da şu bilgiler verilmektedir:
“Sümer filozofları kainatın yaratılışından itibaren , kainatı idare eden ve iÅŸleten kanun ve kuralları ve insan kültürünü idare eden öğeleri yazmışlar. Bu yüz öğenin içinde müzik sanatı ve sazlar da yer almılÅŸtır. Müzikle ilgili dünyadaki ilk Sümer kavramları ÅŸunlardır:
Müzikli gazino, kutsal toplantılarda ney ve davul çalınması, kahramanları öven ÅŸarkılar, ilk aÅŸk ÅŸarkısı, ilk ninni, Tanrıça Ä°anna’nın bir aÄŸacın tepesinden zurna ve gövdesinden de davul yaptığına inanılması, mabetlerde koro halinde söylenen ilk ağıtlar, cenaze törenlerinde ney çalınması vb.
Bir Sümer ÅŸairinin yazdığı ÅŸiirin, aÅŸkla ilgili bölümünde “kız arkadaşım beni ÅŸehir meydanına götürdü, arada beni müzik ve dansla eÄŸlendirdi” demesi, Sümerlerde kız arkadaÅŸlığı, ÅŸehir meydanı, müzikli gazino ve dans gibi çok yüksek uygarlık kavramlarının 5500 yıl önce dahi var olduÄŸunu göstermektedir.
Francis W. Galphin’in yazdığı kitapta Sümer müziÄŸi ile ilgili olarak ÅŸu bilgiler yer almaktadır:
“M.Ö 4000 yıllarındaki tarih dönemine baktığımız zaman, Sümerleri yüksek kültürlü ve güzel sanatlara yetenekli insanlar olarak bulmaktayız. Şüphesiz bu insanlar, bu uygarlık düzeyine ulaşıncaya kadar, tarih önceleri devirlerden itibaren asırlar geçti.”
Sümerlerin tarih sahnesinde 1000 yıl yaşadıkları gözlenmiştir. Bunların tarih sahnesinden çekilmesi, yarattıkları büyük kültür açısından dünya için bir kayıptır. Tarih içinde Sümer Müzik Sanatı incelenirken, Sümer Kültürünü devam ettiren, Akadların, Babillerlin, Asurların ve Perslerin müziği de incelenmelidir.
Bundan 4000 ile 5000 yıl önce, Sümer krallarından Gudea zamanında, Sümer ÅŸehirlerinden LagaÅŸ’da, bir silindir üzerine kazınmış olan, müzik ve ÅŸarkının deÄŸerini yücelten bir yazı bulunmuÅŸtur. “MüziÄŸin Kutsal Görevi” olarak nitelendirilebilecek bu ÅŸiirin çevirisi aÅŸağıda olduÄŸu gibidir:
Mabedin avlusu neÅŸe ile dolsun
Kovulsun şehrin üstündeki hüzün
Huzur dolsun gönüllere, ihtiraslar bitsin
Ağlayan gözlerin yaşları dinsin
En eski tarih dönemine ait perdeyi araladığımız zaman, mevcut bilgiler, müzik sanatının temellerinin Sümer ülkesinde atıldığının ve müziğin, çeşitli usullerle ifade şeklinin buradan doğduğunu göstermektedir.
Sümerlerde müzik ibadet eksenli etrafından dönmektedir. Müzik, mabetlerderki ibadet ve törenlerle bağlantılı olarak icra edilmektedir. Eğitim ve öğretime, mabetler bağlı okullar öncülük etmekteydi ve öğretim belli bir sınıfın elindeydi. Bu seçkin sınıf günlük işlerle uğraşmaz, sadece dini törenlerle meşgul olurlardı. Müzik kuruluşları içinde ayinlerde şarkı söylemekle görevli rahipler yer alırdı. Bu rahipler korodan sorumlu bir öğretmen tarafından eğitilirdi. Şarkı söyleyen rahipler, kadın ve erkeklerden oluşmaktaydı ve bunların rütbeleri vardı. Mabetlerde, müzik tanrısı Enki adına yapılan törenlerde okunan tövbe ve yakarış ilahilerine ve büyü törenlerine, davul, lir ve yedi ses çıkaran, yedi delikli ney eşlik ederdi.
Sümerlerin dinine göre insanın yaratılışını anlatan, bilinen ilk nota olan Sümer Ä°lahisi’nin notalarıdır. Sümerler nota yazısını da bulmuÅŸlar, 21 sese karşılık 21 harf kullanmışlardır. Notayı alfabe ÅŸeklinde çivi yazısı ile yazmışlar ve ney’den çıkan ve yedi sesten oluÅŸan diziyi (gam-skala) düzenlemiÅŸler. Bu durumda dizi, Pisagor’dan 1500 yıl önce Sümerler tarafından bulunmuÅŸ oluyor.
Ney üfleyerek ve davul çalarak müziğe başlayan insanoğlu zamanla telli çalgıları da bulmuştur.Aşağıdaki fotoğrafta 3600 yıl önce (M.Ö 1600) tanbur çalan ilk insan görülmektedir. Dikkat edilirse tanburun sapında perde yoktur. 3600 yıl önceki Babilli tanburinin, tanbur sapı üzerindeki sol el parmaklarının duruşu ile
Tanburi Cemil Bey’in sol el parmaklarının tanbur sapı üzerindeki duruÅŸu hemen hemen aynı vaziyettedir.
AÅŸağıdaki resimde de, 3500 yıl önce (M.Ö 1350) biri baÄŸlama çalan diÄŸeri maymun oynatan iki Hititli görülmektedir. BaÄŸlamanın sapının ucuna püskül baÄŸlıdır ve sapın üzerinde perdeler iÅŸaretlenmiÅŸtir. Bu resimden M.Ö 4000’li yıllarda Sümerler tarafından bulunan dizinin (gam), ancak 750-800 yıl sonra, sap üzerinde iÅŸaretlenebilmiÅŸ olduÄŸu anlaşılmaktadır.
Müzik aletlerinin evrimi uzun zaman almış, sazlar aradan geçen 5000-5500 yılda ancak gelişebilmiştir. Modern çağlarda da sazların sınıflandırılması Müzik Tarihi, Türk Müziği Tarihi
değişmemiştir. Çünkü insanoğlunun müzik seslerini duyan kulak yapısı ile bunları algılayan beyin yapısında bir değişiklik olmamıştır.
Sesler bugün de, ya üfleyerek, ya bir şeye vurularak veya bir teli titreştirerek çıkarılmaktadır. Sazların yapımında kullanılan ana ham madde olan ağaç ve kamış da 5000 yıldan beri hiç değişmemiştir.
Buraya kadar verilen, arkeolojik bulgulara dayanan tarihi bilgiler, müzik denen güzel sanatın tarihinin Sümerlilerle başladığını göstemektedir.
Bu tarihlerde Avrupa denen kıtada müzik kültürü yaratacak insan toplulukları henüz mevcut değildir.
Abdullah Åževki Öztekin’in Atatürk’ün SevdiÄŸi Åžarkılar, Türküler ve MarÅŸlar kitabından alınmıştır.
