Isfahan-Evc Faslı

Eviç Makamı
a-Durağı: Irak perdesidir.
b-Seyri: İnicidir.
c-Dizisi: Yerinde Uşşak makamı dizisine Irak perdesindeki Segâh dörtlüsünün eklenmesinden meydana gelmiştir. Görünüşte Eviç ve Irak makamlarının dizileri arasında hiç fark yoktur. Bu sebeple Eviç makamı için “Irak makamının inici şeklidir” veya Irak makamı için “ Eviç makamının çıkıcı şeklidir” diye tarifler de yapılmıştır. Ancak iki makam arasında önemli farklar olduğu şüphesidir. Bunları inceleyelim:
Eviç makamı, inici bir makam olduğu için, birinci mertebe güçlü tiz durak Eviç perdesi civârından seyre başlanacaktır. Bu bölgede bir seyir alanı gereklidir. Bunun için Irak perdesindeki Segâh dörtlüsü simetrik olarak tiz durak Eviç perdesi üzerine göçürülür ve Eviç makamının tabii seyir alanı elde edilir. Bu arada Eviç perdesi kullanılarak Nevâ perdesine düşülürse, Nevâ perdesinde de bir Rast beşlisi meydana gelir.
Segâh çeşnisinin yedeni yarım seslidir. Bu sebeple Eviç’de Segâh çeşnisiyle kalınırken Acem perdesi yeden olarak kullanılır. Bu perde atılmadan inilirse Nim Hicaz perdesinde Hicaz dörtlüsü meydana gelir. Pek çok eserlerde bu dörtlünün de sıkça kullanıldığı görülüyor. Hattâ pek çok eserde Eviç’deki Segâh’lı yarım karardan hemen sonra Nim Hicaz’da Hicaz’la kalındığı görülüyor. Adetâ makamın asıl yapısına katılmış gibi görünen bu geçki yapılmasa da makam oluşur. Bununla beraber Eviç makamında kullanılan yaygın bir adettir. Şimdi bu son duruma göre Eviç makamı dizisini meydana getiren çeşni ve dizileri yeniden gözden geçirelim:
Eviç perdesinde Segâh dörtlüsü, Nevâ perdesinde Rast beşlisi, yerinde Uşşak dizisi, Irak perdesinde Segâh dörtlüsü Eviç makamını meydana getirmek üzere birbirlerine eklenirler. Eviç perdesindeki Segâh çeşnisi bâzen eksik Ferahnak beşlisi olur.
Dikkat: Eviç perdesindeki Segâh çeşnisi beşli halinde kullanılacaksa mutlaka eksik Segâh beşlisi olarak kullanılır. Hatta eksik beşlili Segâh dizisinin altılısı da kullanılmıştır. Yine Eviç perdesindeki Segâh beşli veya dörtlüsünün yedeni bakiye diyezli mi Acem perdesidir.

d-Güçlüsü: Eviç perdesidir. Makamın yarım kararı bu perde üzerinde Segâh çeşnisiyle yapılır. Bu arada Acem perdesi yeden olarak kullanılır. Eviç perdesi birinci mertebe güçlü, Dügâh perdesi ise ikinci mertebe güçlüdür.
e-Asma Karar Perdeleri : Eviç perdesindeki Segâh sonucu Nevâ perdesinde Rast çeşnisi teşekkül eder (diziye bkz.). Fakat bu Nevâ perdesindeki Rast çeşnisi çok az kullanılır, çünkü makam Ferahnak makamına benzeyebilir. Nim Hicaz’da Hicaz’lı kalınabilir. Ayrıca Eviç makamı seyrinin orta kısmına geçildiğinde, yerinde Uşşak makamı dizisi vardır. Dolayısıyle Nevâ perdesinde Bûselik çeşnisiyle asma karar yapılır. Yerinde Uşşak dizisine Eviç perdesi yerine Acem perdesi kullanılarak geçilir. Eviç seyri içinde yerindeki Uşşak makamı dizisini sağlam bir şekilde göstermek ve belli etmek gereklidir. Bu Uşşak dizisi Eviç makamını birçok asma karar perdelerin gösterildiği dizidir. Yani Uşşak makamının asma karar perdeleri Eviç makamının da asma karar perdeleridir. Bu sebeple Segâh perdesinde Segâh, Ferahnak veya Eksik Ferahnak çeşnisiyle; Dügâh perdesinde Uşşak çeşnisiyle; Rast perdesinde Rast çeşnisiyle asma kararlar yapılabilir. Dügâh perdesi ikinci mertebe güçlü görevinde olduğu için önemli bir perdedir. Bu perdede Uşşak çeşnisiyle kalınır. Eviç makamında durak perdesi olan Irak’dan aşağıya doğru nadiren Yegâh’a Rast’lı, Kaba Nim Hicaz’a Hicaz’lı düşülüp genişleme yapıldığı da görülüyor.

Dikkat: Nevâ perdesinde iki çeşni ile asma karar yapılır. Bunlar önce Rast, sonra Bûselik çeşnileridir.Her iki çeşninin yedeni yarım seslidir ve burada bakiye diyezli do Nim Hicaz perdesine karşılıktır. Fakat bu perdeyi az kullanmak gereklidir. Çünkü eğer bu Nim Hicaz perdesi kullanılarak Dügâh perdesine düşülürse ister istemez Segâh perdesi yerine Bûselik perdesi basılır ve Dügâh perdesindeki karar Rast çeşnisiyle yapılmış olur ki, bu da Eviç makamının Ferahnak makamına benzemesine yol açar. Böyle bir tehlikeyi ortadan kaldırmak için Nim Hicaz perdesinin az kullanılması gerektiği kadar da Dügâh perdesine Uşşak çeşnisiyle düşerken, hem Uşşak çeşnisini ve hem de Segâh ve Çargâh perdelerini çok iyi belli etmek gereklidir.

f-Donanımı: Si için koma bemolü, fa için bakiye diyezi donanıma yazılır. Gerekli değişiklikler eser içinde gösterilir. Bazıları fa ve mi için bakiye diyezini donanıma yazmayı tercih ederler.
g-Perdelerin T.M. deki isimleri: Pestten tize doğru: Irak, Rast, Dügâh, Segâh ,Çargâh, Nevâ, Hüseyni veya Acem, Eviç veya Acem, Gerdâniye, Muhayyer, Tiz Segâh, Tiz Çargâh’dır.
h-Yeden’i: I.çizgideki bakiye diyezli mi Acem Aşirân perdesidir ve karar sırasında önemi büyüktür. Çünkü yeden kullanılmadan yapılan Segâh çeşnili kararlar tam bir bitiş hissi vermezler. Bu sebeple gerek Eviç perdesindeki ve gerekse Irak perdesindeki Segâh çeşnili kararlarda mutlaka yeden kullanılmalıdır.
I-Genişlemesi: Makam başta “c” maddesinde incelendiği gibi, Irak perdesindeki Segâh dörtlüsü, bâzen dizinin bir bölümü tiz durak Eviç perdesi üzerine simetrik olarak göçürülmekle genişler. Pest taraftan bâzen Yegâh perdesine Rast, bâzen de Kaba Nim Hicaz perdesine Hicaz çeşnisiyle düşülebilir. Ancak bu pest genişlemeler makamı Ferahnak ve Irak makamlarına benzetebilir, dikkat etmek gerekir.
i-Seyir: Güçlü Eviç perdesi civarından seyre başlanır. Bu tiz bölgede gezinildikten sonra Eviç perdesinde Segâh çeşnisiyle yarım karar yapılır. Sonra Nevâ perdesine Rast çeşnisiyle kısaca düşülür ve hemen Acem perdesi yakalanarak yine Nevâ perdesinde Bûselik çeşnisiyle asma karar yapılır. Bu şekilde Uşşak makamı dizisine geçilmiş olur. Yerindeki Uşşak dizisinde gerekli asma kararlar belirtilerek, belirgin bir şekilde dolaşıldıktan sonra Dügâh perdesinde Uşşak çeşnisiyle asma karar yapılır. Nihayet Irak perdesindeki Segâh dörtlüsüne geçilir. Irak perdesinden Segâh perdesine sıçramalar yapılabilir. Çünkü Irak ve Segâh perdeleri arası 22 koma tam dörtlüdür. En sonunda Irak perdesinde Segâh çeşnisiyle yedenli tam karar yapılır.

Not: Eviç makamının icrasından sonra yerinde Bûselik beşli veya dizisiyle karar verilirse, Eviç Bûselik makamı meydana gelir.

İsmail Hakkı ÖZKAN – Türk Musikisi Nazariyatı ve Usulleri kitabından alınmıştır.