29 Ekim Cumhuriyet Bayramı
Cumhuriyet Bayramı Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin 29 Ekim 1923’te Cumhuriyet yönetimi ilan etmesi anısına her yıl 29 Ekim günü Türkiye’de ve Kuzey Kıbrıs’ta[1] kutlanan bir millî bayramdır.
Cumhuriyet Bayramı’nın kutlandığı ülkelerde 28 Ekim öğleden sonra ve 29 Ekim tam gün olmak üzere bir buçuk gün resmî tatildir. 29 Ekimlerde stadyumlarda ÅŸenlikler yapılır, akÅŸam ise geleneksel olarak fener alayları düzenlenir.
Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk, cumhuriyetin onuncu yılı kutlamalarının yapıldığı 29 Ekim 1933 tarihinde verdiÄŸi 10. Yıl Nutku’nda, bu günü en büyük bayram olarak nitelendirmiÅŸtir.
Cumhuriyet öncesi
Osmanlı Devleti, hüküm sürdüğü 624 yılda 36 padişah tarafından yönetilmiştir.
PadiÅŸah, ÅŸah, kral, hakan, imparator, sultan gibi tek kiÅŸiye dayalı yönetim sistemine “mutlakiyet” adı verilmiÅŸtir. Mutlakiyet yönetiminde egemenlik kayıtsız ÅŸartsız, tek bir kiÅŸidedir.
Mutlakiyetle yönetilen ülkelerde ülkeyi yöneten kiÅŸiye yardımcı olması için meclis kurulurdu. Meclis üyeleri halkın isteklerini yöneticiye duyurur, yasa tasarısını hazırlardı. Bu yasa taslakları yönetici tarafından benimsendiÄŸinde yasalaşırdı. Bu yönetim biçimi ise “meÅŸrutiyet”tir. MeÅŸrutiyette meclisin yetkileri sembolik düzeyde olabileceÄŸi gibi bir cumhuriyetteki kadar geniÅŸ de olabilir. Osmanlı Devleti’nde 1876 ve 1908 yıllarında olmak üzere iki kez meÅŸrutiyet ilan edilmiÅŸtir.
Ä°kinci MeÅŸrutiyet’in ilanından 6 yıl sonra, 1914’te I. Dünya Savaşı baÅŸlamıştır. Dört yıl süren savaÅŸ, Ä°ttifak Devletleri ile birlikte olan Osmanlı Ä°mparatorluÄŸu’nun yenik sayılmasıyla sonuçlanmış ve Osmanlı toprakları Ä°ngiltere, Yunanistan, Fransa, Ä°talya gibi devletler tarafından iÅŸgal edilmeye baÅŸlamıştır.
Cumhuriyetin ilanı
Mustafa Kemal PaÅŸa 19 Mayıs 1919’da Osmanlı hükümeti tarafından, bölgede düzeni saÄŸlaması için devletinin bir gemisi ile Samsun’a gönderilmiÅŸtir. Ãœlkenin çoÄŸu ilinde kongreler düzenlemiÅŸ ve “Tek bir egemenlik var, o da milli egemenliktir. Milletin egemenliÄŸini, yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır.” ilkesiyle, yurdun her tarafından gelen ulus temsilcilerini 23 Nisan 1920 günü Ankara’da Büyük Millet Meclisi’nde toplamıştır. Meclis Mustafa Kemal PaÅŸa’yı ‘Meclis BaÅŸkanı’ seçmiÅŸtir. Mustafa Kemal PaÅŸa’nın önderliÄŸinde Büyük Millet Meclisi, Türk KurtuluÅŸ Savaşı’nı baÅŸlatmıştır. Halk ve düzenli ordular düşman kuvvetlerine karşı savaÅŸ vermiÅŸ, omuz omuza mücadele etmiÅŸtir.
KurtuluÅŸ Savaşı’nın zaferle sonuçlanmasının ardından TBMM 1 Kasım 1922’de saltanatı kaldırmıştır. PadiÅŸah Vahdettin, ‘vatan haini’ ilan edilmiÅŸ ve yurdu terk etmiÅŸtir.
24 Temmuz 1923 günü Ä°sviçre’nin Lozan ÅŸehrindeki Lozan Ãœniversitesi’nde, Türkiye Büyük Millet Meclisi temsilcileri ile Ä°ngiltere, Fransa, Ä°talya, Japonya, Yunanistan, Romanya, Bulgaristan, Portekiz, Belçika, SSCB ve Yugoslavya temsilcileri Lozan Barış AntlaÅŸması’nı imzalamıştır. Bu antlaÅŸma ile yeni bir devletin temelleri atılmış fakat devletin yönetim biçimi henüz belirlenmemiÅŸtir.
Ä°kinci dönem Büyük Millet Meclisi, 11 AÄŸustos’ta ilk toplantısını yapmıştır ve 13 Ekim’de Ankara, baÅŸkent ilan edilmiÅŸtir. Bu dönemde Atatürk, egemenliÄŸin ulusa dayandığı bir sistem olan cumhuriyet yönetiminin ilanı için hazırlıklar yapmaya baÅŸlamıştı. Atatürk 28 Ekim akÅŸamı yakın arkadaÅŸlarını Çankaya’da yemeÄŸe çağırmış ve “Yarın cumhuriyeti ilan edeceÄŸiz,” demiÅŸtir.
29 Ekim günü Atatürk, milletvekilleri ile görüştükten sonra taslağı hazırlanan “Cumhuriyet” önergesini Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne vermiÅŸtir. Meclis önergeyi kabul etmiÅŸtir ve böylece Türkiye Devleti’nin yeni yönetimi biçimi Cumhuriyet, yeni ismi “Türkiye Cumhuriyeti Devleti” olarak belirlenmiÅŸtir. Atatürk, kurulan Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk cumhurbaÅŸkanı olmuÅŸtur. Halk da cumhuriyetin ilanını sevinç ve coÅŸku ile karşılamıştır.
Cumhuriyette, Atatürk’ün de söylediÄŸi gibi, egemenlik kayıtsız ÅŸartsız ulusundur. Ulus, kendini yönetme yetkisini, kendilerine temsil eden milletvekilleri aracılığı ile kullanır. Cumhuriyet yönetiminde, yurttaşın seçme ve seçilme hakkı vardır. Seçilen temsilciler, yasaları tasarlar ve yöneticileri ulus adına denetler. Ulus, seçimle yöneticileri seçebilir.
Bayram kabul edilmesi
2007 yılı Cumhuriyet Bayramı kutlamalarında BoÄŸaziçi’nde patlayan havai fiÅŸekler
29 Ekim 1923’te TBMM, TeÅŸkilât-ı Esasiye Kanunu (1921 Anayasası)’nda yaptığı deÄŸiÅŸiklikle, devletin yönetim biçimini cumhuriyet olarak ilan etmiÅŸtir. Aynı gece bu ilan, atılan 101 pare top ile kutlanmıştır. 1924 yılında ise cumhuriyetin ilanı ÅŸenliklerle kutlanmıştır.
2 Åžubat 1925’te, Hariciye Vekaleti’nce (DışiÅŸleri Bakanlığı) düzenlenen bir kanun teklifinde 29 Ekim’in bayram olması önerilmiÅŸtir.[2] Bu teklif Meclis Anayasa Komisyonu tarafından incelenmiÅŸ ve 18 Nisan’da karara baÄŸlanmıştır. 19 Nisan’da ise teklif TBMM tarafından kabul edilmiÅŸtir. 628 sayılı bu kanun ile 29 Ekim, 1925’ten itibaren ülke içinde ve dış temsilciliklerde bayram olarak kutlanmaya baÅŸlamıştır.
