Şehnaz Faslı

Şehnaz Makamı
a-Durağı: Dügâh perdesidir.
b-Seyri: İnicidir.
c-Dizisi: Hüseyni perdesindeki Hümâyûn dizisine yerinde Hicaz ailesini meydana getiren dizilerin, yani inici Hümâyûn, Hicaz, Uzzâl, Zirgüle’li Hicaz’ın katılmasıyla meydana gelmiştir. Zirgüle’li Hicaz daha az katılmıştır.

d-Güçlüsü: Birinci mertebe güçlü tiz durak Muhayyer perdesidir. Üzerinde Bûselik çeşnisiyle yarım karar yapılır ve bakiye diyezli sol Nim Şehnâz perdesi yeden olarak kullanılır. İkinci mertebe güçlü ise Hüseyni perdesidir. Bu perde, Hüseyni üzerindeki Hümâyûn dizisinin karar perdesidir. Üzerinde Hicaz çeşnisiyle asma karar yapılır. Bazı eserlerde Hüseyni perdesinin birinci mertebe güçlü olduğu görülürse de çok nâdirdir.
e-Asma Karar Perdeleri : Muhayyer perdesinde Bûselik çeşnisiyle yarım karar yapıldıktan sonra, ikinci mertebe güçlü olan Hüseyni perdesindeki karar, asma karardır ve bu perde üzerinde Hümâyûn dizisi bittiğine göre, çeşni, Hicaz çeşnisidir. Buradan Nevâ perdesine böylece inilirse, Nevâ perdesinde Nikriz çeşnisiyle asma karar yapılabilir. Daha sonra yerinde Hicaz ailesini meydana getiren Hicaz ailesi dizilerine geçilecektir. Ve bu hicaz dizilerinin yarım kararları ile asma kararları Şehnâz makamında da asma karar olarak aynen kullanılırlar. Bunları sıralarsak:
I– Hüseyni perdesinde Hİcaz çeşnili asma karar (Hüseyni’deki Hümâyûn dizisinin bitişi sebebiyle).
II-Hüseyni’de Uşşak’lı (Yerindeki Uzzâl dizisinin üst bölgesi). (Az kullanılır).

III-Nevâ’da Nikriz’li (Hüseyni perdesindeki Hicaz çeşnisinden sonra Nevâ perdesine düşülürse).

IV-Nevâ’da Bûselik’li (Yerinde Hümâyûn dizisine geçildiğinde Hümâyûn’un üst bölgesi).

V-Nevâ’da Rast’lı (Yerinde Hicaz dizisine geçildiğinde Hicaz’ın üst bölgesi).

VI-Ayrıca yerindeki Hicaz dizilerine geçildiğinde, Hicaz ailesinde incelediğimiz gibi Nim Hicaz ve Dik Kürdi perdelerinde çeşnisiz, Rast perdesinde Nikriz çeşnili asma kararlar yapılır.
f-Donanımı: Yerindeki Hicaz dizilerinin donanımı esas olarak alınır ve si için bakiye bemol, do için bakiye diyez donanıma yazılır. Giriş seyrinde Hüseyni perdesindeki Hümâyûn dizisi kullanılacaktır. Bunun için ve diğer gerekli değişiklikler eser içinde gösterilir.
g-Perdelerin T.M. deki isimleri: Pestten tize doğru: Yerindeki Hicaz dizileri; Dügâh, Dik Kürdi, Nim Hicaz, Nevâ, Hüseyni, Acem veya Dik Acem yahut Eviç, Gerdâniye, Muhayyer. Hüseyni’de Hümâyûn dizisi; Hüseyni, Dik Acem, Nim Şehnâz, Muhayyer, Tiz Bûselik, Tiz Çargâh, Tiz Nevâ, Tiz Hüseyni’dir.
h-Yeden’i: 2. Çizgideki sol Rast veya bâzen bakiye diyezli sol Nim Zirgüle perdesidir.
I-Genişlemesi: Makam yapısı gereği, oldukça geniş bir seyir alanına sahiptir. Bu bakımdan ayrıca genişletilmemiştir.
i-Seyir: Hüseyni perdesi üzerindeki Hümâyûn dizisinin 4.perdesi olan güçlü Muhayyer perdesi civarından seyre başlanır. Bu perdenin iki tarafındaki çeşnilerde karışık gezinildikten sonra, Muhayyer perdesinde Bûselik çeşnisiyle Nim Şehnâz perdesi yeden olarak kullanılarak yarım karar yapılır. Yine karışık gezinilip ikinci mertebede güçlü Hüseyni perdesinde Hicaz çeşnisiyle asma karar yapılır ve bu perdedeki Hümâyûn dizisi sonuçlandırılır. Daha sonra yerinde Hicaz dizilerine geçilir (Bunun kolay yolu Eviç perdesi açmaktır). Bu yerindeki Hicaz dizilerinde de karışık gezinilip, gereken yerlerde gerekli asma kararlar gösterildikten sonra Dügâh perdesinde Hicaz ailesinin meydana getiren dört diziden biriyle Hicaz çeşnili tam karar yapılır.

Not: Bu makamın sonuna yerinde Bûselik beşlisi veya dizisi eklenip, onunla karar verilirse, Mürekkeb Şehnâz Bûselik makamı meydana gelir.

İsmail Hakkı ÖZKAN – Türk Musikisi Nazariyatı ve Usulleri kitabından alınmıştır.