Rast Faslı
Rast Makamı
a-Durağı: Rast perdesidir.
b-Seyri: Çıkıcıdır.
c-Dizisi: Yerinde bir Rast beşlisine Nevâ’da bir Rast dörtlüsünün eklenmesinden meydana gelmiştir (Rast beşlisi + 5. Derecede Rast dörtlüsü).
Bu dizi bazen özellikle inici nağmelerde bakiye diyezli fa (Eviç) perdesini atarak fa Bekar Acem Perdesi kazanır. Bu durumda Nevâ üstündeki Rast çeşnisi Bûselik çeşnisi haline dönüşür. Bu yeni gibi görünen bir dizidir. Böylece Rast beşlisine Bûselik dörtlüsünün eklenmesinden meydana gelen diziye Acem’li Rast dizisi denir.
d-Güçlüsü: Beşli ile dörtlünün ek yerindeki Nevâ perdesidir.
e-Asma Karar Perdeleri:
1-Rast çeşnisinin bir tanini üstünde Uşşak çeşnisi vardır. Bu yakınlıktan faydalanılarak Dügâh perdesinde Uşşak çeşnisiyle asma karar yapılır.
2-Segâh perdesindeki asma karar günümüze kadar yalnız Segâh çeşnili olarak düşünülmüştür. Segâh perdesi üzerinde bir Ferahnâk beşlisi veya Segâh’a Acem perdesi kullanılarak iniliyorsa eksik Ferahnâk beşlisi ile de asma karar yapılabilir.
Şüphesiz ki istenirse Dik Hisar perdesini kullanmak şartıyla Segâh’da Segâh çeşnisiyle kalınabilir. Ayrıca Segâh’ Segâh üçlüsü ile de kalınabilir. Bunların dışında bir asma karar yeri de Yegâh perdesidir. Genişleme sırasında asma karar perdesi olan Yegâh’da Rast çeşnisi ile asma karar yapılır. Hüseyni Aşirân’da da Uşşak’lı veya Nişabur’lu kalınabilir.
f-Donanımı: Si için koma bemolü, fa için bakiye diyezi donanıma konulur.
g-Perdelerin T.M.deki isimleri: Rast, Dügâh, Segâh, Çargâh, Nevâ, Hüseyni, Eviç veya Acem, Gerdâniye.
h-Yeden’i: 1.aralıktaki bakiye diyezli fa Irak perdesidir.
ı-Genişlemesi: Rast makamı çıkıcı ve ağır başlı bir makamdır. Bu sebeple genişlemesi pest taraftan, durağın altından olur. Bu da güçlü Nevâ üstündeki Rast dörtlüsü simetrik olarak Yegâh (re) üstüne göçürülmekle yapılır.
Rast makamı aslında tiz tarafta genişletilmemiştir. Fakat seyrek de olsa nağmeler tiz durağı aşarsa hangi seslerin kullanılacağının bilinmesi gereklidir. Bunun için tiz taraftan bir genişlemeye gerek vardır. Bu da şöyle yapılır: Durak perdesi üzerinde bulunan Rast beşlisi simetrik olarak tiz durağın üstüne göçürülür.
i-Seyri: Durak perdesinden, dizinin durak üzerindeki seslerinden, durak altında genişlemiş kısmın seslerinden seyre başlanabilir. Karışık gezinip Nevâ perdesinde yarım karar yapılır. Bu arada evvel veya sonra gerekli yerlerde asma kararlar da gösterilir. Sonra bütün dizide, hattâ istenirse genişlemiş kısımda da dolaşıldıktan sonra Rast perdesinde çoğunlukla yedenli yarım karar yapılır.
Rast makamı dizisi kendi dâhil, aşağıdaki 13 perdeye göçürülebilir (Her perde diyezlerle ve bemollerle olmak üzere ayrı ayrı gösterilmiştir):
Rast makamı dizisi aşağıdaki 11 perdeye göçürülemez. Çünkü aralıklar uygun değildir:
1-Kaba Nim Hica (veya Hicaz), 2-Kaba Dik Hicaz (veya Dik Hicaz), 3-Dik Hisar, 4- Dik Acem Aşiran (veya Dik Acem), 5-Irak (ve Eviç), 6-Gik Geveşt (veya Dik Mâhûr). 7-Nim Zirgüle (veya Nim Şehnâz), 8-Dik Zirgüle ( veya Dik Şehnâz), 9-Dik Kürdi (veya Dik Sünbüle), 10-Segâh, 11- Dik Bûselik.
İsmail Hakkı ÖZKAN – Türk Musikisi Nazariyatı ve Usulleri kitabından alınmıştır.
