Suzidil Makamı

Suzidil Makamı
a-Durağı: Hüseyni Aşirân peresidir.
b-Seyri: İnicidir.
c-Dizisi: Zirgüle’li Hicaz dizisinin Hüseyni Aşirân perdesindeki inici şeddidir. Yani Hüseyni Aşirân perdesinde Hicaz beşlisine 5.derecede Bûselik perdesinde bir Hicaz dörtlüsünün eklenmesinden meydana gelmiştir.

Sûz-i Dil inici bir makam olduğu için, birinci mertebe güçlü tiz durak Hüseyni perdesidir. Bu perdede yarım karar yapabilmek için tiz durak Hüseyni perdesi üzerinde bir bölge gereklidir. Bu da durak perdesi üzerinde bulunan Hicaz beşlisini tiz durak Hüseyni perdesi üzerine simetrik olarak aktarmakla elde edilir. Bu sûretle hem dizi genişlemiş olur, hem de Sûz-i Dil makamının tabii seyir alanı meydana gelir (Dizinin tümü de tiz durak üzerine göçürebilir. Bu takdirde Hüseyni perdesi üzerindeki Hicaz beşlisi, genellikle Hümâyûn dizisi olarak uzatılmıştır).

d-Güçlüsü: Tiz durak Hüseyni perdesi birinci mertebe güçlüdür. Üzerinde Zirgüle’li Hicaz çeşnisiyle yarım karar yapılır. Ana dizinin ek yerindeki Bûselik perdesi ikinci mertebe güçlüdür. Dügâh perdesi de önem kazanmıştır.
e-Asma Karar Perdeleri: Eski kitaplarda Sûz-i Dil makamı “Hisar Bûselik makamının icrâsından sonra Hüseyni Aşirân perdesinde Zirgüle’li Hicaz ile karar vermektir” diye tarif edilmiştir. Bu tarif yanlış değildir. Çünkü inici nağmeler Nim Hisar perdesini atıp yerine Nevâ perdesini kullanarak Dügâh perdesine Bûselik çeşnisiyle düşerler ve asma karar yaparlar. Bu iniş, cazibesinin gereğidir. Ancak bu sırada Dügâh perdesinde ikinci çeşit bir Bûselik dizisi meydana gelir. Daha evvel Hüseyni perdesinde Zirgüle’li Hicaz çeşnisiyle yarım karar yapıldıktan sonra Dügâh perdesinde Bûselik çeşnisiyle asma karar yapmak, gerçekten Hisar Bûselik makamına bir geçkidir.

Bu arada Hüseyni Aşirân perdesinde bir Hicaz dörtlüsü olduğuna göre, Hüseyni Aşirân perdesinden Hüseyni perdesine kadar da bir Hümâyûn dizisi meydana gelmiştir. Fakat Hüseyni Aşirân perdesindeki karar Zirgüle’lidir. Bu iki dizinin iç-içe girmesi makamı mürekkeb gibi gösterir. Bir bakıma doğrudur da. Fakat bu dizinin kendinden olma bir geçkinin sebebiyet vermesi dolayısıyle, makam yine şed olarak kabul edilmiştir. Fakat bu makamdaki hemen bütün eserler Hüseyni Aşirân’da yeden’i Zirgüle’li olan bir Hümâyûn dizisiyle karar ederler.
f-Donanımı: Fa için koma, sol ve re için bakiye diyezleri donanıma yazılır. Gerekli değişiklikler eser içinde gösterilir.
g-Perdelerin T.M. deki isimleri: Pestten tize doğru; Hüseyni Aşirân, Dik Acem Aşirân, Nim Zirgüle, Bûselik, Çargâh, Nim Hisar veya Nevâ, Hüseyni’dir. Genişlemiş kısımda; Dik Acem, Nim Şehnâz, Muhayyer ve Tiz Bûselik’dir.
h-Yeden’i: Portenin altındaki bakiye diyezli re Kaba Nim Hisar perdesidir
I-Genişlemesi: Yukarıda (c’ maddesinde) incelendiği gibi iki şekilde genişleme yapılır.
i-Seyir: Tiz durak Hüseyni perdesi civarından seyre başlanır. Bu perde eksen olmak üzere, iki tarafındaki çeşnilerde karışık gezinildikten sonra, Hüseyni perdesinde Zirgüle’li Hicaz çeşnisiyle makamın yarım kararı yapılır. Bu arada gereken yerlerde gerekli asma kararlar da gösterildikten sonra, Dügâh perdesine Bûselik beşlisiyle düşülür ve burada Hisar Bûselik makamı sona erer. Dha sonra Hüseyni Aşirân perdesine Hicaz dörtlüsüyle düşülerek genellikle Hüseyni Aşirân’da meydana gelmiş bulunan bu Zirgüle’li Hümâyûn dizisiyle tam karar yapılır.
Not: Gerçekte Sûz-i Dil makamı Hüseyni perdesindeki Hümâyûn makamı dizisine Hüseyni Aşirân perdesindeki Zirgüle’li Hicaz makamı dizisinin ve yine Hüseyni Aşirân perdesindeki Hümâyûn dizilerinin eklenip, Hüseyni Aşirân perdesinde yedeni Zirgüle’li olan bu Hümâyûn dizisiyle karar etmesi şeklinde kullanılmıştır.

İsmail Hakkı ÖZKAN – Türk Musikisi Nazariyatı ve Usulleri kitabından alınmıştır.