Kürdili Hicazkâr Makamı

Kürdili Hicazkâr Makamı
Kürdi’li Hicazkâr makamını da bir Şed, bir de Mürekkeb (Bileşik) olarak ikiye ayırıp ele almak gerekir. Çünkü Kürdi’li Hicazkâr makamı hem Kürdi dizisinin Rast perdesindeki basit şeddi olarak kullanılmış, hem de yine aynı perdede Kürdi dizisi esas olmak üzere bünyesine başka dizileri ve çeşnileri de alarak mürekkebleşmiştir. Bu diziler ve çeşniler Mürekkeb veya Bileşik Kürdi’li Hicazkâr makamı diye yeniden adlandırdığımız makamda geçki tarzında değil, makamın kendi öz çeşnileri halinde kullanılmıştır. Dolayısıyle böyle bol ve devamlı olarak aynen kullanılan çeşnilerle Kürdi’li Hicazkâr makamın aynı zamanda mürekkeb bir hâle gelmiştir. Şimdi inceleyeceğimiz Basit Şed olan Kürdi’li Hicazkâr makamıdır.

a-Durağı: Rast perdesidir.
b-Seyri: İnicidir.
c-Dizisi: Kürdi makamı dizisinin Rast perdesi üzerindeki inici şeddidir. Yani Rast perdesi üzerinde bir Kürdi dörtlüsüne Çargâh perdesi üzerinde bir Bûselik beşlisinin eklenmesinden meydana gelmiştir. (Kürdi dörtlüsü + 4.derecede Bûselik beşlisi).

Ancak Kürdi’li Hicazkâr, inici bir makam olduğu için güçlüsü tiz durak perdesidir. Bu perde üzerinde yarım karar yapacaktır. Bu sebeple tiz durak üzerinde bir bölgeye gerek vardır. Bu da diğer inici makamlarda olduğu gibi, durak perdesi üzerindeki Kürdi dörtlüsü simetrik olarak tiz durak üzerine göçürülmekle elde edilir.

d-Güçlüsü: İnici bir makam olduğu için birinci mertebe güçlü tiz durak Gerdâniye perdesidir.Üzerinde Kürdi çeşnisi ile yarım karar yapılır. İkinci mertebe güçlü ana dizinin ek yerindeki Çargâh perdesidir. Bu perde üzerinde Bûselik çeşnisi ile asma karar yapılır.
e-Asma Karar Perdeleri: Asma karar perdesi olarak en önemli perde ana dizinin ek yerindeki Çargâh perdesidir. Yukarıda da belirtildiği gibi bu perde üzerinde Bûselik çeşnisiyle asma karar yapılır. Nevâ perdesi de önemli asma karar perdelerinden biridir. Nevâ perdesi üzerinde Kürdi çeşnisiyle önemli asma kararlar yapılır.

Bunlardan başka durağın 1 T (bir tanini) altında bulunan Acem Aşirân perdesi, hem yeden, hem de asma karar perdesi olarak kullanılır. Acem Aşirân perdesinde Bûselik çeşnisiyle asma karar yapılır.

f-Donanımı: Si, mi, la için küçük mücenneb bemolü donanıma yazılır.
g-Perdelerin T.M. deki isimleri: Pestten tize doğru çıkıcı olarak Rast, Nim Zirgüle, Kürdi, Çargâh, Nevâ, Nim Hisar, Acem, Gerdâniye’dir. Tiz tarafta; Gerdâniye, Nim Şehnâz, Sünbüle ve Tiz Çargâh’dır.
h-Yeden’i: 1.aralıktaki fa Acem Aşirân perdesidir.
I-Genişlemesi: Başta incelendiği gibi, durak üzerindeki çeşni tiz durak üzerine simetrik olarak göçürülür.
i-Seyir: Tiz durak Gerdâniye civarından seyre başlanır. Bu perdenin iki tarafındaki çeşnilerde karışık gezinildikten sonra, Gerdâniye perdesinde Kürdi çeşnisiyle yarım karar yapılır. Sonra bütün dizide gerekli asma kararları da göstererek, karışık gezinildikten sonra Rast perdesinde Kürdi çeşnisiyle ekseriyetle yedenli tam karar yapılır.

İsmail Hakkı ÖZKAN – Türk Musikisi Nazariyatı ve Usulleri kitabından alınmıştır.